Gepubliceerd in Tijd, het weekendmagazine van Trouw. Ze werden ooit gebouwd om het gebied eromheen onder water te kunnen zetten, maar in één van onze Waterlinieforten kun je tegenwoordig jezelf onder water zetten.
Wat gaan we doen? Naar de sauna in een fort
Als de soldaten van weleer geweten hadden hoe anno 2013 blote lichamen zorgeloos zouden rondplonzen in hun Fort aan de Neckerweg, zouden ze zich in hun graf hebben omgedraaid. Luxe, wellness en ontspanning in een bolwerk van het leger? Belachelijk idee. Of toch niet? We gaan de innundatie aan den lijve ondervinden in Fort Resort Beemster, even ten noorden van Purmerend.
De Stelling van Amsterdam, waarvan het fort aan de Neckerweg uit 1913 deel uitmaakt, is een Unesco-monument. Ons land telt meer dan honderd forten, waarvan iets minder dan de helft hoort bij de oude verdedigingslinie rond de hoofdstad. Daarnaast zijn er nog de tientallen forten van de Nieuwe Hollandse Waterlinie, die de Hollandse steden en Utrecht moest beschermen, en van de Oude Hollandse Waterlinie, waaraan al in de zeventiende eeuw werd begonnen.
Op oude foto’s op Youtube is te zien hoe het fort er vroeger uitzag: kaal, donker en vol met spinrag, met kamertjes die veel weghebben van gevangeniscellen. Helaas voor het historische zwelgen is het fort nooit in gebruik genomen als fort, omdat de waterlinie als verdedigingsmiddel achterhaald raakte. Wel diende het achtereenvolgens als opslagruimte, als detentiecentrum en – in de jaren vijftig – als plek om munitie te demonteren.
Lokale aannenemer Frank Bart, zelfbenoemd fortengek, liep enkele jaren geleden door de donkere stoffige gangen en fantaseerde er een wellnessoord met sauna’s en hotel in. Hij kocht het complex, sloeg aan het verbouwen en opende vorig jaar de deuren van Fort Resort Beemster. Op verzoek van Monumentenzorg werden de belangrijkste kenmerken behouden, zoals de grijze betonnen muren, de stalen deuren en het ijzeren hang- en sluitwerk. De ongenaakbare uitstraling is dan ook grotendeels intact gebleven. Van buiten oogt het fort met zijn wapperende vlaggen als alle andere in de omgeving.
Binnen zijn de geheimzinnige krochten opgepoetst en voorzien van prachtig mozaïek op de muren, waardoor de associatie met romeinse badhuizen ineens niet ver is. Op twee plekken staat een voor wellnessoorden bijna onvermijdelijk boeddhabeeld opgesteld. (Een kanon was zeker eigenzinniger geweest, maar misschien te weinig spiritueel). Via het souterrain komen we terecht in het wellnessgedeelte, waar ontspannen rondgehangen kan worden tussen kruidenbad, stoombad, zwembad, relaxruimtes en verschillende sauna’s. Hoogtepunt is de douchebelevenis in de voormalige geschutskoepel. ‘Waar honderd jaar terug nog kanonnen en mitrailleurs stonden, loopt u nu onder een moessonregen en waterval door’, mijmert de website. En inderdaad zien we aan het gewelfde betonnen plafond zwarte gietijzeren haken die ooit olielampen droegen, oude bedradingen en twee kanonvoetstukken. Het douchewater maakt er bruine roestplassen in: een grappig, maar wellicht onbedoeld detail. We vragen ons af waarvoor de langwerpige ijzeren bakjes onder de schietgaten bedoeld waren: om de geweren even te kunnen wegleggen?
Buiten rolt een harde noord-ooster wind over de polder, met de dijk als enige beschutting. We trotseren hem om naar het buitenbad te rennen voor een duik. Zo vanuit het zwembad ziet het fort er met zijn met gras bedekte zandwallen en glazen schuifpuien uit als een luxe hobbithol. Voor de bouw werd het enorme zandlichaam aan deze kant van het fort, de frontzijde, helemaal afgegraven. Tegen de buitenmuren werden het restaurant, een deel van de wellness en een feestzaal aangebouwd. Dat zand had oorspronkelijk een functie: het beschermde het bouwwerk tegen de inslag van granaten. ‘Je kunt zien dat het een nieuwe wal is, want de plaggen blijven niet goed zitten’, vertelt een serveerster in het restaurant. ‘Een ander nadeel van een sauna in een fort is de betonnen gangen, die galmen nogal.’ Maar er zijn ook voordelen. Dankzij de dikke muren is een klimaatinstallatie onnodig. Vroeger werd hemelwater opgevangen in opvangbakken op het dak, gefilterd door duinzand en bewerkt door een ontijzeringsapparaat. De oude zelfvoorziende drinkwatervoorziening werd in ere hersteld: ook nu wordt regenwater bewaard in de reinwaterkelders voor hergebruik.
We laten ons flink opwarmen in de vleermuissauna van 90 graden Celsius. Niet alleen de lucht, maar ook de vloertegels zijn hier gloeiend heet. Wat zou het geweldig zijn als we straks door openslaande ijzeren deuren in die koele fortgracht konden springen. Helaas zitten de deuren stevig dicht, dus trekken we maar een baantje in het binnenbad. Daarna proberen we de panoramasauna uit. Hier klinkt – nee toch, zou het echt? – zachte muzak, die dichtsmeermuziek voor openbare ruimtes. Maar het uitzicht maakt veel goed. Door de ronde, in anderhalve meter dik beton uitgezaagde ramen kijken we uit op de stakke lijnen van de bloeiende Beemster bollenvelden. In de verte graast een koe. Nergens een vijand te bekennen.
Open: maandag t/m zondag 11.00-23.00. Nekkerweg 24, Zuidoostbeemster. T 299 682 200, www.fortsresortbeemster.nl. Wellness entree vanaf € 19,50. Overnachten in de voormalige manschapskamers (‘fortreffelijk overnachten’) met terras aan de fortgracht vanaf € 135.
Tips
Geocachen en navigeren
Op het ‘spannende forteiland’ Fort Herwijnen staat alles in het teken van kaarten en navigatie. Er is een intelligent doolhof (volg een geurspoor of zoek met de smartphone naar digitale bloemen), geoExperience (bekijk op de 4D-globe hoe de continenten door de tijd bewegen) en een vleermuisspeurtuin. Bezoekers kunnen een rugzakje met geocache huren voor een foto-cachewandeling. Entree € 7,50. Open in weekends en tijdens schoolvakanties van 11.00 tot 17.00. www.geofort.nl
Kamperen
In het Loosdrechtse fort met de spannende naam Fort Spion kunnen kampeerders een plek uitzoeken op het grasveld achter het fort; er zijn 10 plaatsen. Een nachtje overnachten is ook mogelijk in de kleine remise of voor langere periodes in het bomvrije wachthuis, de plek waar vroeger de officieren verbleven met kruitopslag en projectielenmagazijn (vanaf € 175). Kamperen: tent € 5 euro per nacht, persoon € 5. www.fortspion.nl
Trouwen
Wie in Fort Vechten in Bunnik (een van de grootste van de Nieuwe Hollandse Waterlinie) wil trouwen moet er tijdig bij zijn. De huwelijksceremonie kan bij mooi weer plaatsvinden op het terras. Binnen kan getrouwd worden in een gerenoveerde bunker met lange gang, gewelven en eigen terras of in een lichte, rode barak. Maar ook andere feestvierders kunnen er terecht, met kleinere feesten in de bomvrije kazerne. www.fortvechten.nl
© Annette Wiesman, 8-6-2013 voor Trouw
